Bài viết của Chủ tịch nước Nguyễn Xuân Phúc về phát triển kinh tế tập thể, hợp tác xã
Nguyễn
Xuân Phúc, Ủy viên Bộ Chính trị,
Chủ tịch nước Cộng hoà xã hội
chủ nghĩa Việt Nam
Quá trình hình thành và phát triển hợp tác xã (HTX) trên thế giới
đã trải qua hơn 200 năm. Theo báo cáo năm 2021 của Liên đoàn HTX quốc tế (ICA),
HTX liên tục phát triển ở các nước phát triển và đang phát triển; đến nay có
hơn 03 triệu HTX, đóng góp hơn 10% GDP và bảo đảm đời sống cho hơn một nửa dân
số thế giới; chẳng hạn: Cộng hoà Liên bang Đức, hầu hết nông dân là thành viên
HTX, sản xuất từ 30% - 90% sản lượng lương thực, thực phẩm, chiếm 35% thị
phần tín dụng nông thôn; Hà Lan có 25,5 triệu thành viên HTX, gấp 1,5 lần dân
số, đóng góp 18% GDP; Nhật Bản, HTX có 65 triệu thành viên, gần 50% hộ gia đình
ở Nhật Bản sử dụng dịch vụ của HTX; Trung Quốc có 30.287 HTX, thu hút hơn 80%
hộ nông dân tham gia thành viên; Thái Lan có 6.626 HTX nông nghiệp và phi nông
nghiệp, đóng góp 13% GDP; Hoa Kỳ có 50.000 HTX, chiếm 25% thị phần nông sản chế
biến và tiêu thụ,... Tại cuộc họp Đại hội đồng Liên hiệp quốc (2003) và Thông
điệp gửi phong trào HTX quốc tế. Tổng Thư ký Liên hiệp quốc đánh giá "HTX
là một trào lưu có tổ chức lớn nhất của xã hội văn minh, đóng góp quan trọng
trong việc đáp ứng nguyện vọng, nhu cầu của con người trong những nỗ lực phát
triển kinh tế cân bằng sâu rộng ở các quốc gia nói riêng và thế giới nuói
chung", "HTX là đối tác chính trong hệ thống của Liên hiệp quốc, HTX
là mô hình về tự trợ giúp và đoàn kết, đóng góp của HTX rất đặc biệt và vô
giá". Thực
tiễn phát triển HTX trên thế giới, kể cả hơn hai năm có đại dịch Covid-19 cho
thấy một số vấn đề áp dụng vào thực tiễn Việt Nam: Hầu hết hộ nông dân tham gia
thành viên HTX; các HTX đều thực hiện đúng bản chất, giá trị và nguyên tắc có
tính phổ biến trong hoạt động và quản trị, đó là tự nguyện, tự lực, tự chịu
trách nhiệm, dân chủ, bình đẳng và đoàn kết, mỗi thành viên là một phiếu bầu,
quan tâm đến cộng đồng; vai trò của HTX là chủ thể quan trọng đóng góp cho mục
tiêu phát triển bền vững, xoá đói, giảm nghèo, bình đẳng giới, tạo việc làm,
phát triển kinh tế bao trùm, chuyển đổi kinh tế và lao động phi chính thức sang
chính thức, thích ứng biến đổi khí hậu, chuyển đổi số, xây dựng xã hội học tập;
Chính phủ các nước thường xuyên hoàn thiện khung khổ pháp luật và áp dụng chính
sách hỗ trợ HTX phát triển, cùng với củng cố Liên minh HTX quốc gia để thực
hiện chức năng đại diện, bảo vệ, chăm lo HTX thành viên.
Chủ tịch nước đánh giá cao vai trò “cánh chim
đầu đàn” của HTX Sinh Dược (Ninh Bình) trong
truyền cảm hứng khởi nghiệp, hỗ trợ thành lập nhiều HTX mới. Ảnh chụp Chủ tịch
nước Nguyễn Xuân Phúc đang ghi lời căn dặn cho Giám đốc HTX Sinh Dược Vũ Trung
Đức ngày 2/11/2021.
Ở nước ta, kinh tế tập thể mà nòng cốt là HTX với nhiều hình thức hợp
tác đa dạng (HTX, tổ hợp tác, liên hiệp HTX...) dựa trên sở hữu của các thành
viên và sở hữu tập thể, liên kết và hợp tác rộng rãi những người lao động, hộ sản
xuất, kinh doanh, doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế. Chủ tịch Hồ Chí
Minh là Người đầu tiên đưa lý luận phát triển HTX vào nước ta và thường xuyên
quan tâm chỉ đạo phát triển kinh tế tập thể, HTX; trong Thư gửi điền chủ nông
gia Việt Nam ngày 11/4/1946, Người viết: “Nông dân ta giàu thì nước ta
giàu. Nông nghiệp ta thịnh thì nước ta thịnh. Nông dân muốn giàu, nông nghiệp
muốn thịnh, thì cần phải có hợp tác xã. Nói tóm lại, hợp tác xã là hợp vốn, hợp
sức với nhau. Vốn nhiều, sức mạnh, thì khó nhọc ít mà ích lợi nhiều”; ngày
11/4/1964, trong thư gửi, Đại hội HTX và đội sản xuất nông nghiệp tiên tiến miền
núi và trung du, Người dặn dò “Hợp tác xã phải được củng cố, tức là làm cho xã
viên có tinh thần làm chủ, làm cho ban quản trị được vững vàng và có năng lực,
phải thực hành dân chủ, chống tham ô, lãng phí, quan liêu, phải đoàn kết chặt
chẽ trong hợp tác xã, làm tốt công tác cải tiến quản lý, cải tiến kỹ thuật và
không ngừng nâng cao trình độ chính trị và văn hóa cho cán bộ và xã viên”. Kinh tế tập thể, HTX đã hình thành và phát triển gần 70
năm, đóng góp quan trọng sức người, sức của cho sự nghiệp giải phóng dân tộc,
xây dựng và bảo vệ tổ quốc của đất nước ta: Thời kỳ 1955 - 1986, HTX phát triển
nhanh về số lượng ở cả địa bàn nông thôn và thành thị; thời kỳ 1986 - 2002, khu
vực nông nghiệp, nông thôn thực hiện khoán sản phẩm đến nhóm và người lao động
và cơ chế quản lý HTX chưa được đổi mới, số lượng và hiệu quả kinh tế HTX giảm
thấp do phải củng cố và tổ chức lại phù hợp; thời kỳ 2002 - 2021, kinh tế tập
thể, HTX có bước phát triển về số lượng, chất lượng và hiệu quả hoạt động. Trải
qua các thời kỳ phát triển, bản chất, giá trị và các nguyên tắc hoạt động, vai
trò của kinh tế tập thể, HTX phù hợp với chủ trương của Đảng về phát triển nền
kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta và quy định của Hiến
pháp "Nền kinh tế Việt Nam là nền
kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa với nhiều hình thức sở hữu, nhiều
thành phần kinh tế; kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo; các thành phần kinh tế
đều là bộ phận cấu thành quan trọng của nền kinh tế quốc dân; các chủ thể thuộc
các thành phần kinh tế bình đẳng, hợp tác và cạnh tranh theo pháp luật". Theo số liệu thống kê, nước ta hiện nay có 17,3 triệu hộ
ở địa bàn nông thôn, trong đó 9 triệu hộ nông dân có diện tích canh tác bình
quân ở mức thấp (Đồng bằng sông Cửu Long 0,71 ha, Đồng bằng sông Hồng 0,22 ha,
Duyên hải miền Trung 0,01 ha, bình quân 2,5 thửa ruộng/hộ), vốn và tài sản còn
hạn chế, cho nên hộ nông dân cần phải liên kết, hợp tác tổ chức sản xuất, kinh
doanh theo mô hình kinh tế tập thể, HTX; kể cả hàng triệu hộ cá thể khác ở địa
bàn nông thôn và thành thị cũng cần phải liên kết, hợp tác để sản xuất, kinh
doanh thì mới có hiệu quả bền vững. Căn cứ đường lối của Đảng, Hiến pháp và
pháp luật của Nhà nước, thực tiễn phát triển kinh tế tập thể, HTX ở Việt Nam và
các nước khác, có thể khẳng định phát triển kinh tế tập thể, HTX
là tất yếu khách quan, có ý nghĩa chiến lược và lâu dài trong nền kinh tế thị
trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta.
Qua 20 năm (2002 - 2021) thực hiện Nghị quyết Trung ương 5 khoá IX về tiếp
tục đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả kinh tế tập thể, chúng ta đạt được
kết quả: Kinh tế tập thể, HTX có bước phát triển cả số lượng và chất lượng, khắc
phục tình trạng yếu kém kéo dài (Cuối năm 2021, cả nước có 26.823 HTX, 120.319
tổ hợp tác và 106 liên hiệp HTX, thu hút 33% tổng số hộ gia đình ở địa bàn nông
thôn tham gia, gần 60% HTX hoạt động có hiệu quả); bộ phận lớn HTX cung ứng dịch
vụ đầu vào, đầu ra cho thành viên, giảm chi phí sản xuất và ổn định hợp đồng
tiêu thụ sản phẩm; kinh tế tập thể, HTX đã đóng góp tăng trưởng kinh tế bền vững,
kiềm chế lạm phát, tăng kim ngạch xuất khẩu, đổi mới mô hình tăng trưởng gắn với
tái cơ cấu nền kinh tế, nhất là kinh tế nông nghiệp, đảm bảo an ninh lương thực,
thực phẩm, thích ứng biến đổi khí hậu, hướng đến phát triển xanh, kinh tế tuần
hoàn. Có nhiều nguyên nhân và kinh nghiệm được rút ra, trong đó nhận thức của hệ
thống chính trị và các tầng lớp nhân dân về bản chất, cơ chế và lợi ích của HTX
mang lại cho người dân và nền kinh tế được nâng lên, sự chủ động và tích cực của
cấp uỷ, chính quyền địa phương trong triển khai Nghị quyết phù hợp với thực tiễn
như Tiền Giang, Đồng Tháp. An Giang, Đồng Nai, thành phố Hà Nội, Thành phố Hồ
Chí Minh, Thừa Thiên - Huế, Quảng Nam, Ninh Bình, Sơn La...; các địa phương đều
có nhiều mô hình HTX hoạt động hiệu quả với vai trò tư vấn và hỗ trợ nòng cốt của
hệ thống Liên minh HTX Việt Nam, tác động lan toả như HTX Sinh Dược - Ninh
Bình, HTX Mỹ Đông - Đồng Tháp, HTX Mỹ Tịnh An - Tiền Giang, HTX Xuyên Việt - Hải
Dương, HTX Ái Nghĩa - Quảng Nam... Tuy vậy, kinh tế tập thể, HTX ở nước ta phát
triển chưa đáp ứng yêu cầu đặt ra, đang có những tồn tại, bất cập, hạn chế cần
được quan tâm, giải quyết: Tỷ lệ lớn hộ cá thể ở địa bàn nông thôn chưa tham
gia HTX, tổ hợp tác; một bộ phận lớn HTX có quy mô nhỏ, vốn ít, năng lực quản
trị hạn chế, liên kết thành viên còn thấp, chưa có uy tín và thương hiệu trên
thị trường; đóng góp cho phát triển nền kinh tế - xã hội còn hạn chế; đang có một
số "điểm nghẽn" trong nhận thức và hiểu biết chưa đúng về cơ chế hoạt
động và vai trò của HTX, pháp luật và chính sách hỗ trợ cho kinh tế tập thể,
năng lực quản trị của HTX còn yếu kém. Một số cấp ủy, chính quyền địa phương, bộ
ngành chưa thực sự quan tâm đến kinh tế hợp tác và hợp tác xã.
Chủ tịch nước Nguyễn Xuân Phúc thăm hỏi đời sống
người lao động HTX Sinh Dược, Ninh Bình.
Phát triển kinh tế tập thể, HTX trong thời kỳ 2021 - 2030
và tầm nhìn 2045 phải phù hợp với đường lối, chủ trương, mục tiêu, nhiệm vụ và
giải pháp chủ yếu của Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng, khắc phục các
"điểm nghẽn" đang kìm hãm sự phát triển trong bối cảnh và điều kiện
mới.
Về quan điểm: Phát
triển kinh tế tập thể, HTX là tất yếu khách quan, có ý nghĩa chiến lược, lâu
dài, là chủ trương xuyên suốt, nhất quán của Đảng và Nhà nước, là thành phần
kinh tế quan trọng, phù hợp với cơ chế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa,
cùng với kinh tế nhà nước giữ vai trò nền tảng trong nền kinh tế - xã hội ở
nước ta, là cầu nối giữa Đảng, Nhà nước với các tầng lớp nhân dân; tiếp tục
phát triển kinh tế tập thể, HTX trong các ngành, lĩnh vực, địa bàn nông thôn và
thành thị, theo phương châm tích cực và vững chắc, xuất phát từ thực tiễn,
tránh duy ý chí, nóng vội, kinh tế tập thể, HTX giữ vai trò chủ đạo trong phát
triển kinh tế nông nghiệp; tăng cường sự lãnh đạo của Đảng, quản lý của Nhà
nước, Nhà nước tiếp tục hoàn thiện khung khổ pháp luật và chính sách hỗ trợ
phát triển kinh tế tập thể, HTX, phát huy vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt
Nam, các tổ chức đoàn thể, trong đó có vai trò nòng cốt của hệ thống Liên minh
HTX Việt Nam.
Về mục tiêu: Kinh
tế tập thể, HTX phát triển nhanh, bền vững, là phương thức tổ chức sản xuất,
kinh doanh quan trọng, đóng vai trò nền tảng trong nền kinh tế quốc dân,
nâng cao hiệu quả hoạt động của HTX, liên hiệp HTX, tổ hợp tác, mang lại lợi
ích kinh tế và phúc lợi xã hội ngày càng cao cho thành viên, thu hút hầu hết hộ
cá thể ở địa bàn nông thôn và thành phần kinh tế khác tham gia kinh tế tập thể
HTX.
Về nhiệm vụ và giải pháp, cần phải thực hiện đồng bộ và kịp thời nhưng tập
trung vào một số giải pháp có tính đột phá:
Một
là, đẩy mạnh tuyên truyền, quán triệt, nâng cao
nhận thức cho cán bộ, đảng viên, nhất là người đứng đầu cơ quan, tổ chức và
nhân dân về bản chất, cơ chế hoạt động, vai trò của kinh tế tập thể, HTX trong
nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa; có quy định yêu cầu các cơ
sở đào tạo trong nền kinh tế quốc dân và trường bồi dưỡng cán bộ đào tạo kiến
thức về kinh tế tập thể, HTX;
Hai
là, hoàn thiện thể chế, tập trung sửa đổi
các quy định bất cập của Luật HTX, quy định cơ chế hoạt động của HTX là pháp
nhân kinh tế tương tự như doanh nghiệp, đảm bảo dễ hiểu, dễ áp dụng như đơn
giản thủ tục thành lập và hoạt động, giảm bộ máy quản trị, quy định hợp lý tỷ
lệ vốn góp và sử dụng dịch vụ nội bộ phù hợp đối với từng loại hình HTX nông
nghiệp và phi nông nghiệp để tăng khả năng tự chủ trong huy động nguồn lực; quy
định cơ chế quản trị phù hợp đối với từng loại hình HTX nông nghiệp và phi nông
nghiệp, HTX sản xuất, kinh doanh phân tán hay tập trung, quy định cụ thể các
chính sách hỗ trợ cùng với nguyên tắc bố trí nguồn lực từ ngân sách Nhà nước;
đổi mới quản lý nhà nước đối với kinh tế tập thể, HTX theo hướng các bộ, ngành
tập trung vào việc ban hành cơ chế, chính sách, tạo môi trường phát triển cho
kinh tế hợp tác và hợp tác xã.
Ba
là, Nhà nước ban hành chương trình thúc đẩy
phát triển kinh tế tập thể, HTX bằng các chính sách cụ thể và bố trí nguồn lực
thực hiện để dẫn dắt, huy động các nguồn lực khác, tập trung đào tạo, huy động
nhân lực chất lượng cao cho HTX (đào tạo nghề quản trị HTX và tay nghề sản
xuất, kinh doanh cho thành viên và người lao động gắn với sản phẩm của HTX, thu
hút lao động trẻ được đào tạo chuyên môn, khởi nghiệp theo mô hình HTX); ứng
dụng công nghệ cao và chuyển đổi số, tiếp cận vốn tín dụng, xây dựng thương
hiệu, chính sách thuế (Miễn thuế thu nhập doanh nghiệp cho HTX trong 3 - 5 năm,
áp dụng phù hợp đối với từng loại hình HTX; không quy định thu thuế thu nhập cá
nhân đối với phần lợi tức được chia từ vốn góp của thành viên HTX để khuyến
khích hộ cá thể tham gia HTX), chính sách tín dụng (Ban hành quy định tín dụng
nội bộ HTX, cho phép Quỹ tín dụng nhân dân mở rộng cho vay ngoài thành viên,
nhất là ở địa bàn nông thôn; bố trí gói tín dụng cho HTX vay đầu tư cơ sở hạ
tầng; quy định mức cho vay không có tài sản bảo đảm đối với HTX, thành viên
HTX, phù hợp với mặt bằng chi phí sản xuất hiện nay; cấp bổ sung vốn cho các
Quỹ Hỗ trợ phát triển HTX Trung ương và địa phương);
Bốn
là, thực hiện đổi mới, củng cố tổ chức, nâng cao
năng lực và hiệu quả của hệ thống Liên minh HTX Việt Nam để phát huy có hiệu
quả vai trò nòng cốt, trách nhiệm chính trong xây dựng, thúc đẩy phát triển
kinh tế tập thể, HTX, đại diện, chăm lo, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho
các tổ chức kinh tế hợp tác với thành viên.
Năm
là, cấp ủy, chính quyền, Mặt trận tổ quốc cần có
chương trình kế hoạch chỉ đạo, lãnh đạo, tạo điều kiện để kinh tế hợp tác, HTX
phát triển đúng hướng, hiệu quả và bền vững.
Chúng ta tin
tưởng rằng Nghị quyết Bộ chính trị, Nghị quyết TƯ lần này và Luật HTX (bổ sung,
sửa đổi) sẽ là những quan điểm, giải pháp tốt và đồng bộ để kinh tế hợp tác và
hợp tác xã có điều kiện phát triển nhanh và bền vững trong thời gian tới!
Nguyễn Xuân Phúc, Ủy viên Bộ Chính trị
Chủ
tịch nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam